+२ परीक्षा: कसरी बढाउने स्मरणशक्ति ?

अध्ययनलाई व्यवस्थित एवं प्रभावकारी रूपले अघि बढाउन स्मरणशक्ति बलियो हुनुपर्छ । मेहनत मात्र गरेर स्मरणशक्ति पाउन सकिँदैन । सबै आफ्नो स्मरणशक्ति बढाउन चाहन्छन् तर कसरी ? कुनै पनि व्यक्तिको स्मरण शक्तिमा विभिन्न कुराले प्रभाव पारेका हुन्छन् । इच्छाशक्ति छ भने स्मरणशक्ति सहज रूपमा बढाउन सकिन्छ र यसमा प्रगति पनि गर्न सकिन्छ ।

पुनः स्मरण गर्ने

मनको कल्पना र पुनः स्मरण गर्ने गुण विलक्षण मानिएका व्यक्तिहरूमा बढी पाइन्छ । यो विधिबाट कुनै घटनासँग सम्बन्धित विषय चयन गर्न सकिन्छ । जस्तै- एउटा पाठमा भएका केही चीजको नाम स्मरण गर्नु छ भने आफूलाई मनपर्ने कविता, गीत अथवा रोचक विषयका पंक्ति प्रयोग गरेर स्मरण गर्न सकिन्छ ।

कण्ठाग्र पार्ने र अभ्यास गर्ने

कण्ठाग्र पार्ने र अभ्यास गर्ने बानीले ८० प्रतिशतसम्म स्मरण शक्तिमा वृद्धि गरेको अनुसन्धानबाट पुष्टि भएको छ । गेट्सले १९१७ मा गरेको अनुसन्धानअनुसार कुनै कुरा पढ्दै जाँदा वा पढेपछि कण्ठाग्र गर्ने र अभ्यास गर्ने कार्यले सफल भइन्छ । यो विधि अनुसार जति बढी अभ्यास गर्‍योस्मरणशक्ति त्यति नै बलियो हुँदै जान्छ । विद्यार्थीहरूले पढ्ने र दोहोर्‍याउने काम लेखेर गर्नुपर्छ ।

व्यवस्थित रूपले सुसंगठन

स्मरण प्रक्रिया लुगा बुन्ने तानझैं हुन्छ, जति राम्रोसँग मिलायो, खाँद्यो कपडा त्यति नै राम्रो र आकर्षक हुन्छ । स्मरणशक्ति पनि यस्तै हुन्छ, यसलाई मिलाउनु एवं व्यवस्थित गर्नुपर्छ । धेरै बुँदा स्मरण गर्नुपर्दा आफूलाई मन पर्ने पुस्तक, गीत अथवा कुनै अनौठो नाम बनाएर पढे स्मरणलाई दिगो राख्न सकिन्छ ।

सिकाइको बढी प्रयोग

विद्यार्थीहरूले पढ्ने र दोहोर्‍याउने काम लेखेर गर्नुपर्छ । महत्त्वपूर्ण बुँदाहरू पढ्ने र लेख्ने गरे स्मरण बढाउन सकिन्छ । थोरे समय दिए पनि निरन्तर अध्ययन र अभ्यास गर्ने गरे स्मरणशक्ति राम्रो बनाउन सकिन्छ ।

अभिरुचि एवं सकारात्मक धारणा

आफ्नो रुचिको विषय अध्ययन गर्नुपर्छ । यसले रुचि नभएको विषयमा भन्दा पनि बढी स्मरण हुन्छ तर रुचि नभएका विषय पनि सुरुचिपूर्वक अध्ययन गरे अध्ययनप्रतिको चाख बढ्दै जान्छ । जुनसुकै विषय सुरुचिपूर्ण ढंगले अध्ययन गर्नु र त्यसप्रति सकारात्मक धारणा राख्नु आवश्यक छ । आफ्नो रुचिमा परिवर्तन गर्न सकिन्छ तर म अरूभन्दा पढाइमा राम्रो छैन, कमजोर छु भन्ने हीन भावना लिनुहुँदैन । म केही गर्छु भन्ने मनोबल लिएर अध्ययन गर्नुपर्छ, चिन्ता, फिक्री गर्नुहुँदैन र आफूलाई अरूसँग तुलना गरेर महत्त्वकांक्षी पनि बन्नु हुँदैन ।

प्रोत्साहन र प्रतिफल

आशाले मानिसलाई निराशा बनाउँदैन, त्यसैले भनिन्छ आशाले मानिसको आयु लम्ब्याउँछ । आशा छ भने धैर्य हुन्छ, जहाँ धैर्य हुन्छ त्यहाँ लगनशीलता पनि हुन्छ । प्रोत्साहन र प्रतिफलले अझ परिश्रम गर्न जाँगर र ऊर्जा दिन्छ । आफ्नो अभ्यास-लेखन शिक्षकलाई परीक्षण गर्न दिने र अतिरिक्त क्रियाकलापहरूमा समेत भाग लिनुपर्छ । यसबाट पाइने इनाम र पुरस्कारले अध्ययनलाई निरन्तरता दिन सहयोग पुर्‍याउँछ । आशा र विश्वास राखेर परिश्रम गरिरहने हो भने एक दिन अवश्य सफतलाको स्वाद चाख्न पाइन्छ । यसले स्मरणशक्ति पनि बलियो र चुस्त बनाउँछ ।

स्वास्थ्य

समरणशक्ति बढाउन शरीर स्वस्थ राख्नुपर्छ । खानपान, राम्रो बानी-व्यवहार आवश्यक छ । चिन्ता नलिने बरु सकारात्मक सोच राख्नु, आत्मविश्वास बढाउनु र लगातार मेहनत गर्नु आवश्यक छ । स्वस्थ शरीरले मात्र परिश्रम गर्न सक्ने भएकाले खानपानमा ध्यान दिनुहुँदैन । स्वस्थ शरीरमा स्वस्थ बुद्धि भनेझैं थाकेको बेला वा शरीर कमजोर भएको बेला यथोचित आराम गर्नुपर्छ ।

अठोट

अठोट मनोवैज्ञानिक बल पनि हो । मनोबल र इच्छाशक्ति दृढ छ भने त्यही अनुसार मेहनत गर्न सकिन्छ । यो पनि स्मरणशक्ति बढाउने राम्रो उपाय हो ।

लक्ष्य

जीवनमा एउटा लक्ष्य लिनुपर्छ । लक्ष्यले मानिसलाई लगनशील र मेहनती बनाउँछ । आफ्नो रुचि एवं परिस्थितिलाई विचार गरेर लक्ष्य लिनुपर्छ । लक्ष्य लिंदा आफ्नो भित्री प्रतिभा, खुबी केमा छ त्यसलाई विचार गर्नुपर्छ । कुनै लक्ष्य राख्ने हो भने त्यसलाई सुरु गरेर निरन्तर रूपले पूरा गर्नुपर्छ तर बीचमै छोड्नुहुँदैन । आफू पछि गएर कस्तो मानिस बन्ने त्यही अनुसार अध्ययन गर्नु आवश्यक हुन्छ ।