प्रदिपसंग

चक्र बास्तोला- 'जहाँ स्वतन्त्रता र विधिको शासन छैन, त्यहाँ गान्धी हुन सकिँदैन। नेपालको अवस्था त्यस्तै छ। त्यसैले नेपालमा क्रान्ति आवश्यक छ।' बिपीसँग मेरो पहिलो भेट त्यतिबेला भयो, जतिखेर म साहित्य, राजनीति र अर्थशास्त्र अध्ययन गर्दै जीवनलाई कसरी हेर्ने भनेर सोच्दै थिएँ। साहित्य र दर्शनशास्त्र पढदा गान्धीको केही प्रभाव परे पनि अरू नेताले मलाई राजनीतिमा कुनै आकर्षण दिन सकेका थिएनन्। बिपीलाई भेट्नेबित्तिकै म उहाँसँग काम गर्न लालायित भएँ। उहाँ चिन्तक पनि, राजनीतिज्ञ पनि। उहाँमा आफूतिर आकर्षित गर्ने 'म्याग्नेटिक पर्सनालिटी' थियो। उहाँसँग राजनीति र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धका कुरा भए। निकट सम्बन्ध बन्यो। पछि काम गर्दै जाँदा थाहा भयो, उहाँसँग झगडा गर्न आएका मानिस पनि मित्र बनेर फर्कंदा रहेछन्। उहाँमा अरूलाई 'कन्भिन्स' गर्ने अद्भुत क्षमता थियो। जेलबाट भर्खर निस्केकाले होला, उहाँ अलिकति व्यवस्थित हुन चाहनुहुन्थ्यो। भन्नुहुन्थ्यो, 'म धेरै अर्गनाइज्ड मान्छे होइन, त्यस्तो भएको भए धेरै लेख लेख्न सक्थेँ।' बिपीका साहित्य सबै जेलमै लेखिएका हुन्। साहित्यमा अराजकतावादी भए प

विश्वबन्धु थापा- बिपी र महेन्द्रबीच 'लभ-हेट' को सम्बन्ध थियो। 'म राजा हुँ, प्रधानमन्त्री नोकर,' महेन्द्र यस्तै सोच्थे। बिपी भन्थे, 'म नोकर होइन, जनताको प्रतिनिधि हुँ। हामीले राजालाई मान्देका हौं। राणाहरूले खोपीका देवता बनाएका थिए, हामीले बाहिर ल्यायौं। यहाँभन्दा अगाडि बढ्ने कोसिस नगर।' म आठ वर्षको थिएँ होला। बिपी कोइराला त्यस्तै २३-२४ वर्षको हुनुहुथ्यो कि! उहाँ वनारसबाट विराटनगर आउनुभएको थियो। म बिपीकै घरमा बसेर पढ्थेँ। किताब फिँजारेर पढ्ने मेरो बानी थियो। एकदिन उहाँ फिँजारिएका किताब कुल्चँदै हिँड्नुभयो। मलाई अचम्म लाग्यो। 'ढोग्नोस्,' मैले भनेँ। उहाँले थाहा नपाएझैं गर्नुभो, 'केलाई?' 'किताब,' मैले भुइँतिर देखाएँ। 'किन?' उहाँको प्रश्नले म चकित खाएँ। 'नत्र विद्या नासिन्छ।' 'कसले गर्छ विद्या नास?' 'भगवानले।' उहाँ हाँस्दै अर्को कोठामा छिर्नुभयो। 'भगवानसँग पनि नडराउने कस्तो मान्छे रैछ,' मैले मनमनै सोचेँ। उहाँको निडरपन थाहा पाउन धेरै कुर्नै परेन। सन् १९४४ मा मेटि्रक जाँच दिन वनारस जाँदा म उ